අතීතයේදී ශ්‍රී ලංකාව පළාත් නවයකට බෙදී ඇති අතර ඉන් ඌව පළාතට හිමි වනුයේ අද්විතීය ස්‌ථානයකි. සොබා දහමේ මනහර දායාදයන්ගෙන්ද පෞඪ ඓතිහාසික තොරතුරු සමුදායකටද උරුමකම් කියන ඌව පළාත පිළිබඳවත්, මෙහි පදිංචි ජනතාවගේ සැඟව ගිය අතීත තතු බිඳක්‌ වත්මන් සමාජයට හෙළිදරව් කිරීම සඳහාත්, ඌවේ තතු හෙලිදරව් කිරීමත්, මෙම අඩවියේ පරමාර්ථය සේ හුවා දක්‌වමි.

සුවිසල් කඳුවැටි අතරින් හමා එන සිහිල් මන්ද මාරුත, කඳුවැටි සිප ගැනෙද්දී "හූ" යන හඬ ජනිතවීම නිසා "හූව" නොහොත් "ඌව" යන නම මෙම ප්‍රදේශයට ව්‍යවහාර වී ඇතැයි ජනවහරේ දැක්‌වේ. එය කවදා කෙලෙස භාවිතයට ගැනුනක්‌ ද යන්න සඳහනක්‌ නොමැත.

දැනට දශක පහමාරකට පෙර එනම් වසර 55 කටත් පෙර ඌව පළාත (i) උඩුකිඳ (ii) යටිකිඳ (iii) බුත්තල (iv) වැල්ලවාය (v) වෙල්ලස්‌ස (vi) වියළුව (vii) බිංතැන්න වශයෙන් ප්‍රාදේශීය ආදායම් පාලක කොට්‌ඨාස හතකට බෙදා තිබිණි.

"කිඳ" යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ බිම් කොටසකටය. වඩාත්ම උස්‌ ස්‌ථානයක පිහිටි කොටස "උඩුකිඳ" ලෙසින් ද පහත් ස්‌ථානයක පිහිටි කොටස "යටිකිඳ" ලෙසින් ද අදටත් ව්‍යවහාර කැරේ.

පට්‌ටිපොල, ඔහිය, හපුතලේ, වැලිමඩ, ගුරුතලාව, අඹේවෙල, ඇටැම්පිටිය වැනි කඳුකරව පිහිටි නගර "උඩුකිඳ" කොට්‌ඨාසයටත්, බදුල්ල, පස්‌සර, ලුනුගල, දෙමෝදර, ඇල්ල, හාලිඇල, නාරංගල, ස්‌ප්‍රිංවැලි වැනි ප්‍රදේශයේ පහත් භූමි භාගයන්හි පිහිටි නගර "යටිකිඳ" කොටසත් අයත් වේ.

Situated in the division of Badulla East at a distance of 05 km from Badulla Town. A Legend in the area states that “Makthaka Dhatu” or Lord Buddha’s drops of sweats that turned into pearls have been enshrined in Thupa and hence it got the name Mutiyangana. This Vihara is one of the famous 16 great Buddhist sacred places and it was originally constructed during reign of King Devanampiyatisse and subsequently it was enlarged during the reign of King Jetthatissa, according to the legend. Muthiyanga Raja Maha Vihara area was declare a sacred area in 1979. Every year in the month of May, Wesak festival is held at the Vihara most elaborately.

The large and beautiful Mahiyangana Stupa a kilometer south of the town signifies the spot at which the Load Buddha preached. Enshrined in the stupa is a lock of blue-black hair of Load Buddha and a relic of collarbone of Buddha. The area is very attrctive the park with the dageba is well kept and is overlooked by the hills on the far bank of the Mahaweli. The stupa  was built by prince Saman of Dewa tribes of pre-historic Lanka, (Other 2 tribes were Yakka and Naga) during the first visit of Load Buddha to the island. It was rebuilt by the hero of the the nation King Dutugamunu of Ruhuna ( 161-136 B.C) and has been restored many times by a successing of kings, as King Voharaka Tissa (214-235 A.D), King Sangabodhi (251-252 A.D), King Sena 2nd (847-900 A.D), King Kassapa the 4th (912-928 A.D), King Vijayabahu (1065-1119 A.D), King Narendrasinghe (1705-1737 A.D) and king Keerthi Sri Rajasinghe (1746-1778 A.D). There is a Devale for the god of Saman. The main religious festival is held in September. The most significant feature of this Perehera is the Veddha dance which is performed by the Vaddhas (The Aborigines of Sri Lanka).

 This is found 04 km away to the right of the Wellawaya-Thanamalvila road and 08km from Wellawaya. From far, a rock looks like an Elephant kneeling down.  There are historically valuable statues carved on a large rock.  There is a 51 feet (15.55m) high statue of the Buddaha and statues of Bodhisathwa of Awalokitheshwara and Maithree on either side of the statue of the Buddha.  The statue of Bodhisathwa belongs to the traditions of Mahayana and the statue of the Buddha is considered to be the highest among the statues carved out on rocks.  There had been a shelter to protect the statues.
 

This Devale dedicated to Hindu god Skandha is a place honoured and respected by Hindus, Buddhists and Muslims. The Perahera festival held at the Devale premise during July-August months is a splendidly colourful charming pageant. There is a historic devale here which is endowed with special magnificent splendour for paying nows. At a short distance from Devala is the famous Buddhist sacred place “Kiri Vehera”

This church was constructed according to a vision of its first father Voshdam and was consecrated on 29th September 1909 by Most Rev. father Earnest Kopleston. Father Voldam constructed fathers quarters and other buildings at his own expenses. Since 1909 this church has become a symbol Christian doctrine.

Traveling upto Spring valley junction and taking a turn from there after traveling about three km. One can approach this Kovil. Kali Amman Kovil is most respected by the people of the area and is also famous for wonderful miracles. Offerings for all Hindu gods are made at this Kovil. Throughout  the year at the end of each month festivals are held here. Devotees in large number come to this kovil and make offerings to gods invoking their blessings to be free from various diseases and ill effects various planets.

Bogoda Bridge The oldest wooden bridge in Sri Lanka
My country, Sri Lanka has a rich cultural heritage and many historical places with old constructions. I like to tell you about the oldest wooden bridge in Sri Lanka, the Bogoda Bridge situated at Hali-Ela in Badulla. The bridge was built across the Gallanda Oya which is a branch of the Uma Oya.

According to the legend surrounding this ancient bridge, a father and a son had been responsible for building this bridge. They had been very clever timber craftsmen.

It is completely made of wood without a single metal nail being used. The bridge is fifty feet long and five feet wide. It has a roof to protect the bridge and the people who go on it, from the rain.

The pillars are nicely carved with ancient designs. In the past it has been used, not only to get across the stream, but also as an “ambalama”. There is an old temple near the bridge. There is also a cave which the Buddhist Monks had lived in during ancient times. People still use this bridge which is in good condition. It is our duty to protect and appreciate these types of magnificent creations.

ගැමුණු කුමරු හා සටන් වැද පරාජය වූ තිස්ස කුමරුන් දිවි බේරාගැනීම පිණිස පලාගොස් ඇඳක් යට සැගවී සිටි විහාරය දෙමටමල් විහාරය යැයි ජනප‍්‍රවාදයේ සඳහන් වේ. 

මෙම ඓතිහාසික විහාරස්ථානය බුත්තල නගරයේ සිට මාලිගාවිල මාර්ගයේ කිලෝ මීටර හයක් පමණ ගිය පසු පිහිටා ඇත.

බෝධි රෝපණයට පෙර නිදන් වස්තු තැන්පත් කර ඇති එකම විහාරස්ථානය ලෙස සැළැකෙන මෙම විහාරස්ථානය කි‍්‍රස්තු පූර්ව දෙවැනි සියවසේදී කාවන්තිස්ස රජු විසින් කරවන ලද ගමිට්ඨවාලී විහාරයැයිද පුරාවිද්‍යාඥයෝ පවසති.

එහෙත් කි‍්‍රස්තු පූර්ව තුන්වැනි සියවසේදී දේවානම්පියතිස්ස රජුගේ දෙටු සොහොයුරු මහානාග යුවරජු රුහුණට පැමිණ මෙම විහාරය කරවන ලද බවත් දෙටුමල් වෙහෙර පසු කලෙක දෙමටමල් වෙහෙර වූ බවටත් මතයක් ඇත.

එමෙන්ම දුටු ගැමුණු කුමරුන් තම මළනුවන් දුටු ස්ථානය වූයෙන් දුටු මල් යන්න දෙටුමල් වී පසුව දෙමටමල් වූවාය යන්නද එක් මතයකි.

ඓතිහාසික වශයෙන් ඉතාමත්ම වැදගත් වන මෙම විහාර සංකීර්ණය දාගැබ, බෝධිඝරය, පිළිමගෙය, උපෝසථාගාරය හා සම්මන්ත‍්‍රණ ශාලාව යන පංචාවාසයන්ගෙන් සමන්විතව ගොඩනගා තිබී ඇත. කළක් වනගහණයෙන් වැසී තිබූ විහාරය 1974 වර්ෂයේදී පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවෙන් සංරක්ෂණය කර ඇත.